(Đọc tập truyện ngắn Nụ hôn đầu của chim én của Nam Thi, NXB- Vh Vn. 2019).
Không hẳn giọt nước trong lá sen kia mãi
lung linh, rồi lá sen héo, nước sẽ bốc hơi. Sự chuyển động không khí, giọt nước
rơi xuống đất. Điều kì diệu xảy ra. Thể như sau khi đọc tập truyện ngắn Nụ hôn đầu của chim én của Nam Thi cũng
vậy. Giá trị văn hóa đời sống sẽ từng bước nảy mầm chỉ nhờ vào giọt nước ấy.
Truyện ngắn chưa phải là thước đo thuần túy trong sự tinh lọc “thời cuộc” mà phận
người là trung tâm. Nhưng với tập truyện ngắn đầu tay của Nam Thi góp vào đời sống
tâm hồn bạn đọc sự ưu ái nào đó dành tặng tác giả hay tặng cho nhân vật trong từng
cốt truyện đều không thiên vị.
Sự
đồng hành hai mươi lăm truyện ngắn được khép lại Trên chuyến xe buýt số 150*, có phải là chủ ý nơi gặp gỡ ban đầu vừa
trẻ trung, vừa tử tế từ một góc nhìn đầy thiện cảm ở hai nhân vật: tôi và anh,
để “Tôi thực sự mong gặp lại anh” đã
là hiện thực “Tôi ngoan ngoãn leo lên yên
sau xe anh”. Nhưng Người đồng hành*
lại không thể níu giữ cái không thuộc về mình, nếu như chỉ có chung về sự lựa
chọn thể chất như Thủy- nàng, với Thuận- chồng nàng lại có con với người đàn bà
khác trên chuyến đi vượt mây trời kia. Ngẫm ra mỗi chi tiết xây dựng nhân vật,
buộc phải dồn nén cô đọng trong sự liên tưởng vô cùng phong phú cho hạnh phúc
chợt ùa đến, trọn vẹn hơn ở người cao niên (Bóng
chiều trên đỉnh chóp vàng*, Giỗ người sống*, Nụ hôn đầu của chim én*). Khó
nén cá biệt “Bản thiện” còn nảy nở ấp ủ sắc hương, cánh én chạm vào vô biên mây
trời bất tận, dẫu Hiến pháp Nhà nước đã có Luật Hôn nhân và gia đình cũng bó
tay trước những cánh cửa lộng gió kia ùa về ngơ ngác tuổi thơ, rồi tuổi thơ
cũng được bảo bọc nuôi dưỡng (Nhành hoa
huệ trắng*). Chỉ Một sao mai lẻ loi*
trên đất Việt cũng được quan tâm chia sẻ, còn cái “sao hỏa” lạc xứ người định mệnh
“Sao anh không biến đi” cạn tàu ráo
máng ám ảnh nỗi lòng.
Và
khi “Lũy tre biến mất, con sông trở
nên trần trụi, vô hồn. Mùa khô hạn, dòng sông thu hẹp như con mương cạn leo
lách chảy giữa cồn cát lưa thưa những khóm rù rì cằn cỗi. Mùa mưa nước dâng cao
mấp mé bờ kè… Không còn bóng những đọt tre quằn xuống mặt nước mùa đông, không còn tiếng
gió xào xạc, kẽo kẹt với gió nam mùa hạ. Con đường gập ghềnh uốn lượn rợp bóng
ngày nào nay nhường chỗ cho con đường bê tông thẳng tắp…”(Tảng đá mồ côi*) là tất yếu nhu cầu phát
triển xã hội, nên bà giáo Hương nhận ra sự
lạ lẫm với chính con đường bà đã bao năm đi về kia khác nào việc ấp ủ những lá
thư, tấm hình chỉ là mòn mỏi vô định, đốt không có nghĩa là xóa sạch kỉ niệm, trừ
khi bà hóa thân với quá khứ riêng mình. Nhưng có những thứ văn hóa văn minh một
thời muốn duy trì, thời gian là minh chứng như Bức tường rêu*: “…anh hiểu
ông gắn bó với những kỉ niệm về căn nhà này mà bức tường rêu là gần gũi với ông
nhất. Chính anh, ở tuổi bốn mươi, đã bắt đầu biết tha thiết với căn nhà tổ tiên
nên đã chắt chiu mấy năm nay để về giúp cha tu sửa nó…”. Hay chỉ một Dấu chân hóa thạch* cũng muốn được hiện
diện bên mình.
Sự
lặp lại văn chính là người, không thuộc bản năng mỗi cá thể, nó được bao hàm
trong lớp tư duy thời đại, cũng không là trào lưu, xu hướng. Được xác minh
qua sự chọn lựa giữa chân chính và lỗi lầm, vậy nên trong mỗi cốt truyện luôn gắn
liền quá khứ gần và xa đan xen, khách quan trong từng sự kiện mỗi nhân vật
chính, ít nhiều nhà văn dành thiện cảm về họ chính Đêm dài vô tận* ghi lại dấu ấn nhà văn dân tộc đề huề sáng tác văn
chương khác nào Thế Uyên(1935- 2013), Mặc Đỗ(1917- 2015),… (nhà văn miền Nam
trước 1975). Vụ án ngòi bút lá tre* từ
tuổi thơ nơm nớp đòn roi, nhưng đành chấp nhận số phận cho cái kết tử biệt. Tử
biệt khác nào sinh li. Nó song hành, không áp đặt, bởi viên đạn thời chiến chưa
bao giờ biết ăn chay. Những phập phồng con nước, lênh đênh con sóng khơi xa sao
có thể là yên tâm hơn, đọc lại đoạn văn để hiểu thêm nhận định: “Ở đây, có lẽ họ bình yên hơn những người
trong đất liền cách họ vài cây số đang sống dưới làn bom đạn. Sóng biển dữ dằn
nhưng không thù oán ai. Nếu tàu đắm, nhiều người có thể chết đuối nhưng không
ai chết vì hận thù”(Sợi tóc mong manh*). Niềm tin cán cân đứng về giới trí
thức “Sau mùa hè đỏ lửa” 1972, có lệnh tổng
động viên. Vốn là một sinh viên tranh đấu ở Sài Gòn, thời thế buộc ông phải chọn
lựa cầm súng và đứng về phía nào. Ông đã trở lại Sài Gòn liên hệ với bạn bè cũ…
rồi thoát li”(Bóng chiều trên đỉnh Chóp Vàng).
Chim có tổ, người có tông cũng là chủ đề
trong Nụ hôn đầu của chim én. Cho người đọc thấu hơn
những người mẹ chăm sóc trẻ em ở làng SOS, càng thương Thu, lớn lên từ trại mồ
côi: “Lần đầu được thắp hương trước ngôi
mộ mới xây, nàng ràn rụa nước mắt và khẽ gọi:- Mẹ ơi!”( Mẹ ơi*). Người vợ thẳng thắn dứt khoát, khẳng định: “Điều em quan tâm là đứa bé trong bụng cô ta.
Nó phải có cha. Còn anh có nhận nó làm con hay không là chuyện của anh và cô ấy”
(Người đồng hành*). Riêng Đốm lửa đêm ba mươi* có thể là bi kịch một
cá nhân, mà gom lại là hạnh phúc một gia đình, thể như cổ tích giữa đời thường.
Nhưng có lúc đầy vơi nỗi lòng như Thái, còn Tâm không muốn công bố bản di chúc,
nhưng “xin được mang theo lư hương và tấm
ảnh thờ…”(Di chúc một mối tình*)
âm thầm trân trọng tình phụ tử thiêng liêng, tình anh em không bị sứt mẻ. Cách
duy trì giá trị văn hóa ứng xử tình người từ sự ra đi vì thời cuộc và ngày trở
về được mất những gì, thân phận đôi vai người đàn bà ở nhà lắm lúc nan giải, còn
với khối óc những người đàn ông võ nghệ cao cường lại vô cùng từ tốn (Trước di ảnh người quá cố*) giữ hòa khí
trong gia đình là mấu chốt truyện ngắn Nam Thi khi giải quyết Nợ tình của một linh hồn* cũng vậy.
Đời
sống văn hóa sinh hoạt nếp nhà trong truyện ngắn Nam Thi phong phú. Từ góc nhìn hoạt động mỗi cá thể trên từng
chặng đường đời là sự kết nối sẻ chia nằm lòng trong cảm xúc nhà văn. Thật vậy,
nếu không có từ Ánh mắt*: “một chiến sĩ biệt động hoạt động bí mật
trong nội thành Sài Gòn…” ánh mắt đã
thành ẩn dụ sự tiếp nối thế hệ xác minh lí lịch- cái hiện tại, không thể nhào nặn
quá khứ áp vào hiện tại mà ràng buộc sự sáng tạo thế hệ hôm nay. Một Bức chân dung bỏ quên* không có tấm nhiễu
điều phủ lấy, mà biết bao kỉ niệm tình đồng đội kiên cường, gian khổ, tri ân,…
ùa về mất còn, khác nào bức tâm thư gởi lại thể như truyện kí ghi nhanh nhưng đầy
đủ sự kiện, chứa chan cảm xúc nhân vật “tôi”, nổi bật vẻ đẹp Út Thuận- người
chiến sĩ cách mạng một chút tự trào : “Địa
phương bảo khai lí lịch để làm hồ sơ cựu chiến binh, tao cũng làm biếng chưa làm”.
Một Tiếng hát dưới hầm* thánh thót
thuở nào trong chiến đấu còn lại cái Zippo, ngọn lửa chân lí ấm áp chuyền tay
lưu giữ.
Trong đó, giá trị văn hóa tín ngưỡng luôn được
duy trì như Người có hai nấm mồ* ngậm
ngùi đau đáu khi con mình bị phơi xác… Truyện Con ngựa già của cha tôi* không chỉ là niềm tự hào về truyền thống
gia đình, về người cha- công việc báo chí, trong những ngày bị đày Lao Bảo, kể về
chú Trị- nghĩa tình, còn Hởi- con ngựa trung thành lúc sống, hay khi chết cũng
đều tưởng nhớ nén hương. Góc Bếp lửa cuối
đông* gợi lại văn hóa sinh hoạt gia đình ấm áp thuở nào giờ chỉ là kỉ niệm
“… những lần thấy người ta đốt đồng, un
trấu, nhìn thấy lửa và ngửi mùi khói là tôi nhớ cảnh chị em tôi sưởi mồ mẹ ngày
đó. Mỗi lần cúng mẹ, chị lấy cái nồi một ra nấu cơm cúng và lần nào chị cũng
khóc…”Nước mắt cũng vơi dần, nhường lại nụ cười đồng thuận trong Chuyện tình của cô đào thương* đi tập lại
tuồng, ngỡ nghệ thuật sân khấu dân gian bị lãng quên, giờ được củng cố.
Văn
học là gương mặt tiêu biểu văn hóa đời sống. Đọc truyện ngắn là tìm thấy văn
hóa một thời. Không cần kiểm chứng, bởi trên mỗi trang truyện Nam Thi, thể như
người thật việc thật ngoài đời ung dung nhập hồn con chữ. Những nhân vật phản
diện có thể chỉ lướt qua, nhà văn chú trọng ở cốt truyện với nhân vật chính của
mình, đó là cái đẹp tấm lòng nhân hậu mà bạn đọc nhận biết (Bếp lửa đêm ba mươi*, Người có hai nấm mồ*,
Người đồng hành*, sao mai lẻ loi*,…). Có những truyện qua những biến cố sự
kiện làm nên tính cách nhân vật, dẫu khách quan, nhưng vẫn thể hiện thái độ nghiêm
túc của tác giả đối với thời cuộc đã qua (Tiếng
hát dưới hầm*, Bức chân dung bỏ quên*,…).
Hình tượng mỗi nhân vật trong Nụ hôn đầu
của chim én, dẫu có lúc xưng tôi- tư cách tác giả, hay tư cách nhân vật
trong tác phẩm cũng đều bộc lộ quan điểm sáng tác rất Nam Thi. Chỉ có điều, quá
chú trọng cái chốc lát, cái khoảnh khắc thể loại truyện ngắn mà dựng
lên cốt truyện. Đây là thế mạnh của Nam Thi, tiếp nối G. Maupassant,… Đôi lúc
thiếu vắng một quá trình đời người như Chí Phèo (Nam Cao), Nhà mẹ Lê (Thach
Lam), Kẻ học việc (Ma Văn Kháng), Hổ gù (Lại Văn Long)… ở một số truyện ngắn hiện
đại thường gặp.
Phải chăng thời thế và văn hóa vùng miền
nuôi dưỡng tâm hồn nhà báo, nhà văn Nam Thi. Nụ hôn đầu của chim én chính là phong cách tác giả luôn tiềm ẩn vẻ
đẹp tự trong giấc mơ, tất yếu thuần phong mĩ tục mãi được duy trì, như khi giọt
nước rơi cho hạt kịp nảy mầm sự sống./.
Tháng 03. 2019/ Nguyễn
Thị Phụng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét